Ook onterfd kind behoudt recht op deel nalatenschap
Om diverse redenen kunnen ouders besluiten een kind te onterven. Daarvoor is wel een testament nodig. Toch valt niet te voorkomen dat een onterfd kind een deel van de erfenis claimt: de legitieme portie. Hoe werkt dat en kun je daar wat aan doen?
Waar sommige ouders al tijdens hun leven regelmatig een (belastingvrije) schenking doen aan hun kinderen, willen anderen juist vermijden dat een of meerdere kinderen na hun dood delen in de erfenis. Erflaters kunnen bij een notaris in een testament laten vastleggen wie er wat van hen erven. Ouders kunnen daarin ook opnemen dat ze een kind (of kleinkind) onterft. Of iemand anders die erfgenaam van hen is of dat kan worden.
Legitieme portie, of kindsdeel
Alleen voor kinderen (en kleinkinderen) maakt de wet een uitzondering: ook wanneer zij zijn onterfd, kunnen zij aanspraak maken op hun 'kindsdeel': de zogenaamde legitieme portie. Anderen, zoals de langstlevende echtgenoot, ouders en stief- of pleegkinderen van de overledene hebben hier geen recht op. De legitieme portie is altijd de helft van het gewone erfdeel. Het geeft uitsluitend recht op een geldvordering — een onterfd kind kan dus geen goederen opeisen (een favoriet schilderij of sieraad).
De legitieme portie bedraagt de helft van het gebruikelijke erfdeel
Vrij naar Burgerlijk Wetboek, deel 4 art.64
Informatieplicht
Het is niet verplicht iemand te laten weten dat hij of zij is onterfd. En net als anderen hebben kinderen geen recht op inzage van een testament zolang de ouders leven.
Onterfd of niet, een kind kan pas aanspraak maken op zijn of haar erfdeel of legitieme portie wanneer de langstlevende ouder (echtgenoot of geregistreerd partner) overlijdt. Tenzij per testament anders vastgelegd verkrijgt deze namelijk (automatisch) de volledige nalatenschap. Daarbij krijgen de kinderen een vordering op deze ouder ter grote van hun erfdeel. Hoeveel daarvan uiteindelijk overblijft is een kwestie van afwachten. Dat geldt ook voor de legitieme portie.
Vrij en onbezwaard opeisen
Wie is onterfd en recht heeft op een legitieme portie heet geen erfgenaam maar legitimaris. Iemand heeft in die hoedanigheid geen inspraak over de verdeling van de erfstukken. Wel kan men zijn kindsdeel 'vrij en onbezwaard' ontvangen, ofwel zonder dat hieraan voorwaarden zijn verbonden. Daarop zijn twee uitzonderingen:
- als de erflater meent dat iemand z'n financiën zelf niet goed kunt beheren, kan hij per testament bepalen dat er een bewindvoerder moet worden aangesteld
- als het direct uitkeren van de legitieme portie een onderneming in gevaar brengt die deel uitmaakt van de nalatenschap, kan de erflater bepalen dat dat wordt belemmerd
Het opeisen van de legitieme portie kan de legitimaris bij elk van de erfgenamen doen. Dit dient binnen vijf jaar te gebeuren, vanaf het moment dat men kennis nam van het overlijden. De nabestaande kunnen deze periode bekorten door de legitimaris een redelijke termijn te stellen. Gebruikelijk is een periode van zes maanden.
Uitzondering: onwaardigheid
In 2021 ging minister Dekker in op Kamervragen over de houdbaarheid van de legitieme portie. Volgens onderzoek in 2016 bleek dat 60% van de notarissen voor afschaffing is, alleen kon dat toen nog maar op 40% draagvlak binnen de bevolking rekenen. Met respect voor de bloedband tussen ouders en kinderen wilde Dekker vorig jaar nog geen wetswijziging. Wel gaf hij aan dat de huidige wet een uitzondering maakt voor kinderen die zich 'onwaardig' hebben gedragen, bijvoorbeeld door fysieke of geestelijke mishandeling van hun ouder(s), of erger. Onder dit soort omstandigheden kunnen zij geen aanspraak maken op hun legitieme portie.
Zie ook de brief van Minister Dekker
Niet aanvaarden
Als de schulden en verplichtingen uit een nalatenschap groter zijn dan de baten, dan kunnen de erfgenamen besluiten er afstand van te doen. Je kunt dus niet worden opgezadeld met een negatief vermogen. Is de uitkomst niet zeker, dan kun je jouw erfdeel 'beneficiair' aanvaarden. Dat wil zeggen: alleen als er een geld overblijft. Pas daarbij wel op, want je mag dan ook niet één stuk — de ketting van moeder, of wat dan ook — in bezit nemen. Daarmee accepteer je namelijk je gehele erfdeel. Men spreekt dan van een 'zuivere' aanvaarding.
Vanwege diverse regels en uitzonderingen kan dit best een ingewikkelde berekening worden. De wetgever wil hiermee rechttrekken dat iemand met het oog op een aanstaand overlijden nog grote sommen geld wegschenkt zodat (bepaalde) nabestaanden minder erven. Ook een schenking aan één van de kinderen wordt zo alsnog vóór de verdeling opgeteld. Verder wordt er gerekend met wat de gift destijds waard was. Een auto die drie jaar geleden € 15.000 had kunnen opbrengen toen hij werd geschonken, telt mee voor dat bedrag en niet voor de huidige waarde van bijv. € 6.000.
Erfopvolging en erfdeel
De wet kent vier groepen erfgenamen. Deze komen na elkaar in aanmerking voor de nalatenschap — iemand uit een volgende groep heeft alleen recht op een deel van de nalatenschap als er niemand tot een bovenliggende groep behoort. De volgorde is: (1) de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot/geregistreerd partner van de overledene, samen met de kinderen van de overledene, (2)de ouders van de overledene, samen met zijn of haar broers en zusters, (3) de grootouders van de overledene en (4) de overgrootouders van de overledene.Is er geen testament dan volgt uit de wet dat iedereen uit de groep die erft recht heeft op een gelijk deel van het vermogen van de overledene. Blijft er een huwelijks- of geregistreerd partner achter, dan krijgt die het zogenaamde vruchtgebruik. De kinderen kunnen hun deel pas opeisen wanneer deze langstlevende partner overlijdt.
Bron: Nationale Hypotheekbond